Τα Αναστενάρια είναι ένα ιδιότυπο λατρευτικό έθιμο που συνδέεται με τη γιορτή των Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης (21 Μαΐου). Κύρια χαρακτηριστικά του είναι ο εκστατικός χορός και η πυροβασία όσων μετέχουν σ’ αυτό. Υπάρχουν όμως και τα λιγότερο γνωστά Αναστενάρια του “Αϊ Θυμιού” (Αγ. Ευθυμίου) στις 20 Γενάρη και του Αγ. Παντελεήμονα στις 27 του Ιούλη. Τα Αναστενάρια, γίνονταν παλαιότερα σε μια περιοχή της επαρχίας της Βορειοανατολικής Θράκης, το Κωστί, το μεγαλύτερο χωριό της περιοχής. Με το όνομα Νεστινάρκα ήταν γνωστά και σε γειτονικά βουλγαρικά χωριά. Μετά το 1923 οι κάτοικοι των χωριών αυτών εγκαταστάθηκαν κυρίως σε διάφορα μέρη της Μακεδονίας, μεταφέροντας μαζί και τα έθιμά τους.
Τα Αναστενάρια, αναβιώνουν σήμερα στην Αγία Ελένη Σερρών, στον Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, στη Μελίκη Ημαθίας και τη Μαυρολεύκη Δράμας, καθώς εποικίστηκαν με κατοίκους από το Κωστί. Η παλαιότερη περιγραφή του εθίμου ανήκει στον Α. Χουρμουζιάδη, ο οποίος το 1872 μίλησε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή της οποίας ήταν καθηγητής. Η ομιλία του με τίτλο «Περί των Αναστεναρίων και άλλων τινών παραδόξων εθίμων και προλήψεων», κυκλοφόρησε το 1873 σε φυλλάδιο 28 σελίδων κι έτσι τα Αναστενάρια έγιναν ευρύτερα γνωστά.
Το έθιμο της Πυροβασίας υπάρχει στον Ελληνικό χώρο για πάρα πολλά χρόνια. Έχει ρίζες από την αρχαία Ελλάδα, στις τελετές λατρείας του θεού Διόνυσου!
Επίσης να τονίσουμε ότι δεν είναι ελληνική αποκλειστικότητα, αλλά υπάρχουν παρόμοια έθιμα και σε άλλες περιοχές του πλανήτη, όπως την Ασία και την Αφρική.
Η τελετή, ξεκινά το απόγευμα της παραμονής του Αγίου στο σπίτι του αρχιαναστενάρη, το κονάκι, όπου συγκεντρώνονται αναστενάρηδες (άντρες και γυναίκες). Οι αναστενάρηδες, κάθιδροι και κάτωχροι, υψώνουν παρακλητικά τα χέρια προς τις «Χάρες» (εικόνες του Αγίου Κωνσταντίνου που είχαν παρθεί από την εκκλησία όπου πήγαιναν με πομπή και μουσική). Οι εικόνες αυτές, που είναι γνωστές και ως «Παππούδες», τοποθετούνται σε ένα είδος υφασμάτινης σακούλας που λέγεται «ποδιά». Ξαφνικά, ακούγονται επιφωνήματα και στεναγμοί.
Όπως πιστεύουν οι αναστενάρηδες, ο Άγιος Κωνσταντίνος, έχει «εγκαλέσει» τους εκλεκτούς του. Αυτοί αρχίζουν εκστατικό χορό κρατώντας στα χέρια τους εικόνες, ποδιές ή αμανέτια (μαντίλια που αποτελούν προγονικά κειμήλια και θεωρούνται «ισοδύναμα» με τις «Χάρες»).
Αν και κάποια στιγμή, αρχίζουν να εξαντλούνται από τον μυστικιστικό χορό, ο αρχιαναστενάρης τους ενθαρρύνει να συνεχίσουν. Ο χορός τελικά διαρκεί ως τα μεσάνυχτα.
Η τελετή αρχίζει με χορούς και τραγούδια τα οποία παίζονται με νταούλια και θρακιώτικη λύρα. Όλοι οι μυημένοι αναστενάρηδες αρχίζουν να χορεύουν κάνοντας κύκλους γύρω από την φωτιά, η οποία θα παράγει τα απαραίτητα κάρβουνα για την τέλεση.
Όσο περνάει η ώρα τα τραγούδια γίνονται όλο και πιο επιθετικά, πιο γρήγορα, με αποτέλεσμα μια κατάσταση «έκστασης» από πλευράς των χορευτών. Εκείνη τη στιγμή και ενώ φυσικά έχει σβήσει η φωτιά υπάρχουν μόνο τα καυτά κάρβουνα και αρχίζουν μερικοί να περνάνε με γυμνές πατούσες μέσα κυριολεκτικά από τα κάρβουνα, μούσκεμα στον ιδρώτα, προστατευμένοι από τον Άγιο του χωριού! Οι κινήσεις τους είναι γρήγορες, το πάθος και ο εκστασιασμός τους φανερά. Είναι κάτι παράδοξο και εξωπραγματικό που έχει να κάνει με τα θεία, ή είναι κάτι που έχει λογική εξήγηση; Κάποιοι πιστεύουν το ένα κάποιοι το άλλο. Μια επίσκεψη στους παράξενους αυτούς τόπους λατρείας ίσως σας βοηθήσει να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα.
Φωτογραφίες – κείμενο: Τηλέμαχος Γαροφαλλίδης
Εγγραφείτε στο Blog μας δίνοντας μόνο το email σας για να λαμβάνετε κάθε νέο άρθρο την ώρα που δημοσιεύεται κάνοντας κλικ εδώ.
Αναζητήστε παλιότερα άρθρα στο αρχείο μας, κάνοντας κλίκ εδώ.
– Η αναπαραγωγή, δημοσίευση, τροποποίηση, ή εκμετάλευση των φωτογραφιών, video, κειμένων και λογότυπων που περιλαμβάνονται στον παρόντα ιστότοπο για οποιαδήποτε χρήση προσωπική ή εμπορική χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια, απαγορεύται αυστηρά βάσει του Νόμου 2121/93 (όπως έχει τροποποιηθεί μέχρι σήμερα) και των διεθνών συμβάσεων περί προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων.
